Onze denkfuncties zijn belangrijk voor ons dagelijks leven. Of het nu gaat om prestaties op school of op het werk, interactie met andere mensen, goed kunnen (team)sporten… hoe goed onze aandacht, concentratie, geheugen, plannen maken is, bepaalt hoe goed wij in dagelijkse situaties presteren.
Na hersenletsel zijn de denkfuncties vaak ook aangedaan. Dat houdt in dat bijvoorbeeld concentreren minder goed gaat; mensen zijn sneller afgeleid of kunnen minder lang hun aandacht erbij houden. Of informatie wordt minder goed onthouden of een goede planning maken lukt niet meer, met veel vervelende gevolgen.
Vanuit het Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht (KCRU) doen wij onderzoek naar het goed in kaart brengen van denkfuncties en nieuwe mogelijkheden om denkfuncties te verbeteren. Daarbij spelen de mogelijkheden van technologie voor verbetering van diagnostiek en behandeling een belangrijke rol.
Vernieuwing in de diagnostiek en behandeling van denkfunctiestoornissen is ook echt hard nodig. Op dit moment worden de denkfuncties vaak in kaart gebracht met zogenaamde pen-en-papier tests. We vragen mensen om plaatjes te benoemen, figuren na te tekenen of informatie te onthouden. Dat gebeurt vaak in een stille omgeving, met weinig afleiders, en taak-voor-taak. Op die manier kunnen we heel goed in kaart brengen hoe goed die denkfuncties zijn onder optimale omstandigheden… maar… in het dagelijks leven zijn onze omstandigheden zelden optimaal! Dat vraagt dus om nieuwe tests en behandelmanieren die veel dichter in de buurt staan van die dynamiek van het dagelijks leven. En nieuwe technologie, zoals MixedReality, kan hier een uitkomst bieden. MixedReality is een verzamelterm voor bijvoorbeeld Virtual Reality (VR) waarbij mensen door het dragen van een VR-bril in een virtuele wereld terecht komen waar zij met verschillende virtuele objecten kunnen interacteren. Augmented Reality (AR) is een andere vorm, waarbij in de echte wereld allerlei virtuele objecten geplaatst kunnen worden. Mensen zien deze virtuele objecten dan door het dragen van een AR-bril.
In een van onze projecten onderzoeken wij momenteel hoe we nieuwe technologie zouden kunnen inzetten bij neglectbehandeling. Neglect is een 
stoornis in de aandacht, waarbij mensen zich niet meer bewust worden van een deel van hun omgeving. Voor hen bestaat dan bijvoorbeeld de linkerkant niet meer. Vaak zien we dan dat mensen spullen die links liggen, niet meer kunnen vinden, of hun bord half leeg eten, of botsen met objecten of mensen in de gang. De huidige behandeling is gericht op compensatie; we leren mensen allerlei strategieën aan in het dagelijks leven minder last te hebben van hun probleem. In het geval van de neglectbehandeling houdt dat in dat we mensen met neglect hun omgeving beter en systematisch leren bekijken (scannen). Dit wordt ook wel visuele scan training genoemd.
Samen met revalidanten, naasten en behandelaars testen wij op dit moment 3 Virtual Reality Serious Games. Deze drie games zijn erop gericht om die visuele scan training verder te ondersteunen. Het is dus geen compleet nieuwe behandeling, maar wellicht een goede mogelijkheid om visuele scan training op een leuke manier – spelenderwijs – in verschillende interactieve omgevingen in te gaan zetten. Het zou kunnen leiden tot intensievere training, omdat revalidanten zelf kunnen bepalen dat zij nog wat extra willen oefenen. Hun eigen laatste prestaties worden bijgehouden, dus zij kunnen altijd op hun eigen niveau verder spelen en zo (hopelijk) hun compensatiestrategieen steeds automatischer inzetten en verfijnen.
Wij zijn erg benieuwd naar wat de zogenaamde ‘eindgebruikers’ van deze spellen vinden, hoe zij toekomstige gebruik zien, wat er al goed werkt en wat echt nog verbetering nodig heeft. Alle spellen zijn gericht op het interactiever uitdagen van de zogenaamde scantraining! In het ene spel gaan mensen op zoek naar schilderijen in een Virtueel Museum, in een ander spel gaan zij helpen op een Virtuele Boerderij, en in het laatste spel moeten zij Virtuele Ballonnen kapot prikken. Voor de doorontwikkeling van de Serious Games is het natuurlijk belangrijk dat het aansluit bij de wensen en de doelen van de revalidanten en hun naasten en dat het meer inzicht geeft in de prestaties – en de vooruitgang – op een manier die past bij wat de zorgverleners belangrijk vinden.
Het mooie aan technologie is dat we veel controle hebben over wat we aanbieden en dat we ook mooi kunnen terugzien wat bepaalde stimulatie voor effect heeft op het gedrag. Het steeds persoonlijker maken van de spellen staat hoog op ons verlanglijstje. Daarnaast weten we uit eerder onderzoek dat interactieve spellen vaak heel leuk worden gevonden en zeer motiverend werken. Daarom is juist dit onderzoek met, door en voor patienten en hun naasten zo belangrijk! Tot slot geven al die gedetailleerde uitkomsten ons onderzoekers zoveel nieuwe gegevens dat we ook steeds beter worden in het ontrafelen van de stoornissen zelf, de individuele verschillen en de onderliggende oorzaken.
Niet alleen het doen van onderzoek dat maatschappelijke impact (kan) hebben is belangrijk, maar ook het op een laagdrempelige manier uitleggen van je onderzoek en mensen in aanraking laten komen met onderzoek, methoden of de resultaten is van groot belang. De kloof tussen wetenschap en de maatschappij moet kleiner worden. Initiatieven zoals Week van de Wetenschap zijn dan ook heel belangrijk. Op vrijdag 1 oktober staan wij in Tivoli bij uitgekochte Betweterfestival! We houden jullie op de hoogte via @KCRUtrecht en @SMARTneurolab
Tanja Nijboer is werkzaam bij Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde en Universiteit Utrecht, afdeling Psychologische Functieleer. De combinatie van deze aanstellingen is uniek en maakt dat zij fundamenteel gedragswetenschappelijk onderzoek en technologie kan verweven met concrete toepassingen in de zorg. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld de neuropsychologische diagnostiek en de cognitieve behandeling verbeterd worden. In haar onderzoek kan zij zo bijna realistische omgevingen gebruiken om natuurlijk gedrag bij revalidanten uit te lokken en zo cognitieve vaardigheden zo natuurgetrouw en meetbaar mogelijk in kaart te brengen.
